Podczas spaceru po Będzinie, w cieniu zamkowej góry, natknąłem się na ukryty skarb historii – kościół cmentarny pw. św. Tomasza Becketa. Ta niewielka świątynia, otoczona zabytkowym cmentarzem, emanuje spokojem i opowiada dramatyczne dzieje z XVI wieku. Spacerując alejkami wśród nagrobków, poczułem, jak echo konfliktów religijnych wciąż rezonuje w murach tej budowli.
Historia powstania i dramatyczne losy
Pierwszy drewniany kościółek powstał w drugiej połowie XVI wieku, gdy katolicy Będzina, pozbawieni dostępu do głównej parafii pw. Świętej Trójcy, zdesperowani zaczęli budować własną świątynię poza murami miasta. Napad arian z Ogrodzieńca w 1560 roku, wsparty przez magnata Jana Firleja, wstrząsnął lokalną społecznością – zginął pleban, a kościół zamieniono w zbór. Katolicy musieli wtedy pielgrzymować do Czeladzi, co stało się impulsem do wzniesienia tego miejsca kultu dedykowanego św. Tomaszowi z Canterbury, męczennikowi za wiarę.
W XVIII wieku drewnianą konstrukcję zastąpiono murowaną, a w 1834 roku kościółek gruntownie przebudowano dzięki funduszom hrabiego Edwarda Raczyńskiego i staraniom ks. Piotra Spiry. Ta przebudowa nadała mu obecny kształt kaplicy cmentarnej, wpisanej do rejestru zabytków w 1960 roku jako jeden z najcenniejszych obiektów województwa śląskiego. Spacerując tu po raz pierwszy, wyobraziłem sobie, jak te mury świadkowały powrotom do wiary po burzliwych czasach reformacji.
Architektura i wnętrze świątyni
Z zewnątrz kościółek prezentuje się skromnie – murowana bryła z prostym dachem, idealnie wkomponowana w teren cmentarza na Górze Zamkowej. Wnętrze jednak zachwyca bogactwem – centralne miejsce zajmuje barokowy ołtarz z obrazem św. Tomasza Becketa, kanonizowanego arcybiskupa, który zginął z rąk rycerzy króla Henryka II. Obraz emanuje ciepłym światłem, kontrastując z surowością otaczających ścian.
Dodatkowo, gotyckie rzeźby w środku przyciągają wzrok swoją delikatnością – ich smukłe formy i precyzyjne detale świadczą o mistrzostwie rzeźbiarzy sprzed wieków. Podczas mojej wizyty światło wpadające przez okna odbijało się od tych elementów, tworząc atmosferę mistycznej intymności. Całość wyposażenia przetrwała mimo pożaru w latach 90. XX wieku spowodowanego wandalizmem, co czyni to miejsce jeszcze bardziej珍nym reliktem przeszłości.
Zabytkowy cmentarz wokół kościoła
Otoczenie kościoła to prawdziwa galeria rzeźbiarstwa – zabytkowy cmentarz rzymskokatolicki z XVII-XVIII wieku kryje secesyjne nagrobki o bogatej ornamentyce, anioły z rozpostartymi skrzydłami i rzeźby pełne symboliki żałobnej. Spacerując między grobami, natrafiłem na odrestaurowane pomniki dzięki kwestom Towarzystwa Przyjaciół Będzina – od 15 lat odnawiają one te perły lapidarne.
Pośród nagrobków wyróżniają się mogiły wojenne, w tym ta nieznanego powstańca styczniowego z 1863 roku, przypominająca o patriotycznych korzeniach regionu. Cmentarz, położony na wzgórzu o współrzędnych 50°19’35″N, 19°08’08″E, oferuje panoramiczny widok na Będzin, a jego alejki to idealne miejsce na kontemplację historii lokalnej społeczności.
Informacje praktyczne dla zwiedzających: Wstęp do kościoła i cmentarza jest bezpłatny. Jako kaplica cmentarna, otwarta jest zazwyczaj podczas mszy świętych i pogrzebów; kancelaria cmentarza (w dolnej części, wejście od ul. Podzamcze) czynna pn.-pt. 10:00-12:00 i 15:00-16:00, sb. 10:00-12:00 (tylko sprawy pogrzebowe). Dojazd: autobusami linii lokalnych do przystanku Zamek Będzin (ok. 500 m pieszo pod górę), samochodem ul. Podzamcze lub Góry Zamkowej – parking przy zamku lub u wylotu cmentarza. Najlepiej odwiedzać wiosną lub jesienią, gdy alejki są zadbane.
Podsumowanie wizyty
Kościół św. Tomasza w Będzinie to nie tylko zabytkowa kaplica, ale żywy pomnik resilience wiary w obliczu historycznych zawirowań, z barokowym wyposażeniem i cmentarzem pełnym artystycznych skarbów. Moja wizyta tu zamieniła zwykły spacer w głęboką refleksję nad losami Śląska, podkreślając, jak małe miejsca mogą kryć wielkie opowieści. Ta atrakcja idealnie uzupełnia zwiedzanie zamku i kościoła Św. Trójcy, tworząc pełny obraz średniowiecznego Będzina.